Wielkanocne tradycje i zwyczaje na Podhalu

Wielkimi krokami zbliża się Wielkanoc, która w tym roku przypada na drugą połowę kwietnia. Jak każdego roku w całej Polsce osoby czekające na te wyjątkowe dni rozpoczynają już swoje przygotowania do celebrowania Dnia Zmartwychwstania. Obejmują one zarówno ogólnopolskie, znane w całym kraju tradycje, jak i zwyczaje regionalne. W jaki sposób szykują się i obchodzą święta Wielkiej Nocy mieszkańcy Podhala?

Najbardziej znane ogólnopolskie tradycje wielkanocne

W Polsce w całym kraju celebruje się liczne tradycje w Wielkanoc obecne w naszej kulturze od lat. Przykładem jest chociażby świąteczne śniadanie, do którego zasiadają nie tylko Polacy w kraju, ale także ci co od lat przebywają na emigracji. Wspólny jest w tym wypadku zwyczaj:

• zasiadania do stołu we wczesnych godzinach porannych, najczęściej po mszy rezurekcyjnej,
• dzielenia się poświęconym jajkiem przed śniadaniem,
• spożywanie tradycyjnych zup, dań mięsnych i deserów.

Wielkanocne śniadanie, mimo że wspólne dla całego kraju, może jednak wyglądać nieco inaczej w różnych jego regionach.

Inną, ogólnopolską tradycją jest sobotnie malowanie pisanek oraz przygotowywanie i święcenie koszyka. W święconce powinny znaleźć się świąteczne potrawy, które następnie będziemy spożywać w Niedzielę Wielkanocną. To między innymi chleb lub bułka, jajka, sól i chrzan.

Wielkanocne zwyczaje górali

Podhale to region, który odznacza się wieloma własnymi tradycjami, związanymi ze świętami Wielkiej Nocy. Niektóre z nich zostały zapomniane lub są kultywowane przez nielicznych. Inne zaś stanowią nieodłączny element świętowania w południowej części naszego kraju.

Wielki Post

Świąteczne tradycje obejmują nie tylko trzy podstawowe dni Wielkanocy, czyli sobotę, niedzielę i poniedziałek. Wiele zwyczajów kultywuje się już od początku Wielkiego Postu. Przykładem jest tak zwane chodzenie ze śmiertką, które odbywało się w połowie postu, dokładnie w jego środkową niedzielę.

Po wsi lub mieście chodziło się wówczas z samodzielnie wykonaną śmiertką, czyli figurą symbolizującą koniec życia. Śpiewano tradycyjną pieśń, mówiącą o wyjściu śmierci ze wsi i nadejściu Pana Jezusa. Następnie kukłę topiono w rzece. Tradycja ta, mimo że była kultywowana jeszcze kilkadziesiąt lat temu, dziś jest już raczej wymarłym i zapomnianym zwyczajem.

Święcenie palm w Niedzielę Palmową to tradycja znana w całym kraju. Na Podhalu zwyczaj ten nie kończył się jednak na skropieniu jej wodą święconą. Należało ją umieścić pod pierwszą skibą (wybrzuszonym pasem ziemi ornej) na zaoranej glebie, aby zapewnić sobie urodzaj na cały kolejny rok.

Tradycje Wielkiego Tygodnia

Wielki Czwartek to w wielu miejscowościach Podhala dzień, w którym palono kukłę Judasza. Zwyczaj ten jest obecny także w kilku innych regionach kraju, na przykład na Podkarpaciu.

W Wielki Piątek, aby oczyścić ciało i ducha przed nadchodzącymi, ważnymi dniami, tradycyjnie myto się w zimnym, górskim potoku. Najlepiej było to zrobić jeszcze przed świtem. Mimo że potrawy wielkanocne święci się w sobotę, to właśnie dzień wcześniej na Podhalu przygotowuje się masło do święconki.

Wielka Sobota to dzień, w którym górale, podobnie jak mieszkańcy innych regionów kraju, przygotowują święconki. Oprócz kiełbasy, chleba, chrzanu i soli często znajduje się w niej również oscypek. W niejednym koszyczku, nazywanym przez górali kosełecką, znajduje się również przygotowane wcześniej masło, uformowane ręcznie w kształt baranka.

Do podhalańskich tradycji Wielkiej Soboty należy także obchodzenie domu z poświęconym koszyczkiem. Ma to zapewnić całemu domostwu powodzenie i pomyślność na kolejny rok. Dawniej zwyczaj ten kultywowało się nieco inaczej, bo oprócz święconki wykonywało się swego rodzaju pochodnię czy kadzidło ze znalezionej w lesie huby. Grzyb ten podpalano, a następnie okrążało całe gospodarstwo trzykrotnie, modląc się przy tym o pomyślność.

Niedziela Wielkanocna

W ten dzień w góralskich domostwach zabronione jest wykonywanie prac, takich jak sprzątanie czy ścielenie łóżek. Zgodnie z tradycją tego typu czynności mogłyby bowiem wypłoszyć duchy bliskich zmarłych, które tego dnia odwiedzają dom.

Na góralskim stole wielkanocnym pojawia się wiele potraw znanych w całym kraju, ale także dania regionalne. To między innymi jednogarnkowa zupa góralska, którą dawniej jadło się wspólnie z jednego naczynia. Strawa ta, nazywana tradycyjnie sodrą, to zupa chrzanowa zagęszczona kwaśnym mlekiem lub śmietaną. Do garnka dodaje się również ścinki ze świątecznych wędlin, przede wszystkim białą kiełbasę.

Na stole powinny znaleźć się także: pieczona kiełbasa z jabłkami, szynka ze śliwkami, sałatki i drożdżowe wypieki.

Lany Poniedziałek

Podobnie jak w całej Polsce także i na Podhalu wciąż żywa jest tradycja obchodzenia Lanego Poniedziałku. W południowej części naszego kraju dzień ten nazywa się „polewacką”. Psikusy i polewanie wodą były sposobem na okazanie drugiej osobie zainteresowania – dawniej chłopcy oblewali panny, które im się podobały – ale nie tylko. Woda, tak ważna tego dnia, jest również symbolem i narzędziem do duchowego oczyszczenia.