Już za kilka dni będziemy świętować Boże Narodzenie. Ten wyjątkowy czas spędzamy z rodziną i bliskimi, wspólnie spożywając wigilijne potrawy, kolędując i ciesząc się swoją obecnością. W wielu polskich domach celebruje się jednakowe, można powiedzieć, ogólnokrajowe tradycje, związane ze świętem Narodzenia Pańskiego. Jednocześnie w różnych częściach Polski do głosu dochodzą także regionalne obrzędy, bez których ich mieszkańcy nie wyobrażają sobie Bożego Narodzenia. Z ciekawych, ludowych zwyczajów słynie między innymi Podhale. Jak wygląda tradycyjna wigilia w górskim regionie naszego kraju?
Święta w górach – potrawy tradycyjne i regionalne
Na podhalańskiej wigilii odnaleźć można potrawy znane w całym kraju, jak na przykład tradycyjną, pojawiającą się na większości świątecznych polskich stołów rybę. To również dania typowe dla tego regionu. Ze względu na surowy i trudny klimat, panujący w górzystych terenach południowej Polski, na wigilijnym stole królowały potrawy skromne, bazujące przede wszystkim na kapuście i ciastach drożdżowych. Dziś góralskie święta to między innymi: tradycyjny karp lub pstrąg, kluski z makiem i ze śliwkami, kapusta z grochem, barszcz, ale także zupa grzybowa oraz podhalańskie tarcioki, nazywane inaczej kluskami scykanymi lub buktami. Są to wykonywane z gotowanych ziemniaków, zacierane kluski, które podaje się na słodko, z różnymi dodatkami – wspomnianym już wyżej makiem, ale również miodem oraz bakaliami. Górale nie zapominają też o obowiązkowych na świątecznym stole pierogach, jednak to nie są tylko klasyczne ruskie czy z kapustą, ale regionalne bryndzylki – pieczone, okraszone gruboziarnistą solą, sezamem lub czarnuszką, kryjące w sobie farsz z ziemniaków, bryndzy oraz oscypka.
Wymieniając góralskie potrawy świąteczne, nie sposób nie wspomnieć o kultowych moskolach, czyli pieczonych na blaszce plackach ziemniaczanych z masłem i bryndzą. Jeśli chodzi o desery, oprócz wspomnianych już klusek na słodko, są to: podhalańska kołatanka, czyli mieszanka kaszy jęczmiennej, brukwi i miodu, oraz tradycyjne ciasta, takie jak: sernik, makowiec czy piernik.
Świąteczne przesądy i wierzenia z Podhala
Podobnie jak w innych regionach kraju także i w górach mawia się: Jako wigilijo, taki cały rok.Dlatego też w domach na Podhalu w dzień poprzedzający Boże Narodzenie należy koniecznie wstać wcześnie rano i z ochotą oraz zapałem zabrać się do świątecznych przygotowań. Taka postawa zapewni całej rodzinie pomyślność, zgodę i pracowitość na kolejny rok. Najmłodsi muszą pamiętać, aby w wigilię zachowywać się szczególnie grzecznie i przykładnie – jeśli zostaną skarceni, będzie się to powtarzać przez kolejne miesiące.
Szykowanie wigilijnych potraw, świątecznego stołu czy przystrajanie choinki to czynności jak najbardziej wskazane. Należy jednak pamiętać, aby w ten ważny dzień ograniczyć się wyłącznie do takich obowiązków. Wszystkie niedokończone sprawy należy zostawić na późniejszy czas. Niepożądane jest również pożyczanie czegokolwiek w okresie świątecznym, jako że zachodzi obawa, iż wraz z użyczonym przedmiotem wyda się z domu cząstkę przyszłorocznego szczęścia. Jeśli przed samą wigilią jako pierwszy z gości pojawi się młody mężczyzna, domownicy mogą mówić o dobrym znaku.
Główną ozdobą domu, podobnie jak w innych miastach i regionach Polski, jest oczywiście choinka – na Podhalu, ale i na Podkarpaciu czy w Małopolsce nazywana również drzewkiem. Góralskie chaty dekoruje się też tak zwanymi podłaźniczkami. Są to układane w kształt krzyża jodłowe gałązki, które pełnią funkcję nie tylko estetyczną. Mają one bowiem za zadanie ochronić dom oraz pozostałe pomieszczenia z inwentarzem, a także zapewnić rodzinie dostatek. Niegdyś, aby dodatkowo wzmocnić ich działanie, palono gałązki, a następnie okadzano ich dymem chore zwierzęta. Innym elementem ludowym, pełniącym rolę ozdobną, jak i magiczną, są góralskie pająki, wykonywane ze słomek lub snopków. Ustawione w domach mają zapewniać obfitość plonów w kolejnym roku.
Wigilia, pasterka i podłazy
Odświętnie ubrani członkowie rodziny zasiadają do stołu tuż po pierwszej gwiazdce. Wypatrywanie jej to najczęściej zadanie najmłodszych domowników. Pod białym, wigilijnym obrusem umieszcza się dwa symboliczne elementy. Jest to przypominające o narodzeniu Chrystusa w betlejemskiej stajence sianko oraz monety, coby siy dutki trzymały chałpy. Także na Podhalu domownicy są przygotowani na ewentualne przybycie niespodziewanego gościa, na którego czeka dodatkowe nakrycie przy stole.
Po wspólnej wieczerzy i tradycyjnym kolędowaniu przychodzi czas na pasterkę. Biorą w niej udział całe rodziny. Msza o północy to przede wszystkim powitanie narodzonego Jezusa, modlitwy, ale także ludowe, góralskie śpiewy i charakterystyczne dla tego regionu kolędy, takie jak: Dobrze ześ siy Jezu pod Giewontem zrodziył, Kie owiecek pilnowali przy kosorze, Przy hornej dolinie w Judzkiej krainie.
Po skończonej pasterce górale nie udają się z powrotem do swoich domów, ale kontynuują kultywowanie tradycji. Kolejną z nich są podłazy, czyli odwiedzanie panien przez kawalerów w wigilijną noc. Obrzędy te z czasem zostały poszerzone również o sąsiedzkie odwiedziny, chodzenie po domach i wzajemne składanie sobie świątecznych życzeń. Przychodząc w gości, należy rozrzucić ziarna owsa, który jest sprzątany przez gospodarzy dopiero kolejnego dnia.
